Dzisiaj zajmiemy się kosztami dochodzenia do prawdy. Czy jest możliwe poznać prawdę? Czy możemy mieć pewność, że ją znamy? Jak dużo trzeba zapłacić za prawdę i pewność, że to rzeczywiście jest prawda?

Z logicznego punktu widzenia aby podjąć jakąś decyzję należy znać wszystkie fakty. Np. w Sun Tzu w “Sztuce wojny” pisze: “Poznanie innych i poznanie siebie to zwycięstwo bez ryzyka. Poznanie otoczenia i poznanie sytuacji to zwycięstwo całkowite”. Innymi słowy, gdy poznasz siebie i przeciwnika to wygrasz bez ryzyka, a poznanie otoczenia i sytuacji daje całkowite zwycięstwo. Czy to jednak możliwe, czy możemy poznać przeciwnika, otoczenie i całą sytuację całkowicie?

Dzisiaj być może tak jest. Ja nagrywam to w październiku 2022 roku. Trwa wojna na Ukrainie i właśnie trwa kontrofensywa. Ukraińcy mając amerykańskie dane z satelitów zbombardowali rosyjskie składy amunicji i teraz atakują pozycje, które wcześniej zdobyli Rosjanie. Tak więc dzisiaj, jeżeli ma się dostęp do satelitów to można wiedzieć o wrogu bardzo dużo. Pamiętajmy jednak, że to kosztuje. Amerykanie chcą przegranej Rosjanie i dają te dane Ukraińcom za darmo. Gdyby jednak mieli za to płacić nie byłoby ich stać.

Cytowałem już jednego wojskowego. Sun Tzu pisał, że można łatwo pokonać przeciwnika, gdy zna się dobrze sytuację. Jednak inny wojskowy Karl von Clausewitz pisał o mgle wojny. Wyobraźmy sobie dowódcę oddziału, który widzi przeciwnika w mgle. Wie, że on tam jest, ale mgła nie pozwala mu na poznanie szczegółów czyli np. liczebności przeciwnika, jego uzbrojenia itd. Taki dowódca mógłby wysłać zwiadowców czy oddział rozpoznania. To jednak będzie go kosztować czas oraz zmniejszy liczebność jego armii. Co powinien zrobić?

Podjęcie decyzji w tzw. mgle wojny jest trudne. Podejmuje się wtedy decyzję mając niepełne dane. Innymi słowy podejmuje się decyzje nie znając prawdy o sytuacji. Jednak odkładanie działania daje czas przeciwnikowi. Wg wojskowych lepiej jest podjąć decyzję na podstawie niepełnych danych niż czekać na pełne dane i tracić czas. Jak my powinniśmy się zachować w podobnej sytuacji?

Czy można poznać prawdę na temat jakiejś sytuacji? Można, ale to będzie kosztować. Dodatkowo w grę wchodzi tutaj zasada Pareta. Koszt podstawowych informacji jest dość tani, ale poznanie szczegółów jest coraz droższe. Moglibyśmy to porównać do testowania zapałek. Wyobraźmy sobie, że jest 100 zapałek. Czy wszystkie się zapalą? Możemy je przetestować i zapalić je kolejno, ale robiąc to stracimy zapałki. Możemy jednak zapalić jedynie 10 i na podstawie tych 10 przyjąć, że pozostałe będą działać tak samo.

Może kolejny przykład związany z wojskiem. Są to sądy wojskowe działające podczas wojny. Wyobraź sobie taką sytuację. Sąd wojskowy musi rozstrzygnąć czy oskarżony jest szpiegiem. W danych warunkach można go albo uwolnić, albo skazać na śmierć. Gdyby był niewinny, a sąd skazałby go na śmierć - zginąłby niewinny człowiek. Gdyby jednak był szpiegiem, a sąd by go uwolnił to jego działania mogłyby doprowadzić do śmierci wielu żołnierzy. Zauważmy ten dylemat i jego koszty. Wyrok skazujący to możliwa śmierć jednego niewinnego. Wyrok uwalniając to możliwa śmierć wielu. Pewnie rozumiecie teraz dlaczego sądy wojskowe są znane z tak ostrych wyroków.

Czym sądy wojskowe różnią się od sądów cywilnych? Ja chciałbym wam zwrócić uwagę na czas, który mają na podjęcie decyzji. Najczęściej sądy wojskowe, szczególnie podczas wojny, muszą wydać szybki wyrok. Sądy świeckie mają dużo więcej czasu i z tego powodu popełniają mniej błędów. Jednak nawet w tym wypadku czas procesu jest ograniczony i z tego powodu nawet tutaj zdarzają się niesprawiedliwe wyroki. Sądy świeckie mają więcej czasu i dlatego popełniają mniej błędów. Czy więc powinny tak długo badać sprawę, aż wyrok będzie pewny?

Tutaj w grę wchodzi prawo Pareta. Odkrycie 80% prawdy kosztuje 20% czasu. Jednak odkrycie pozostałych 20% prawdy kosztuje już 80% czasu. Czasami jeszcze więcej. Innymi słowy, podstawowe fakty z reguły da się odkryć szybko, ale im więcej szczegółów chcemy poznać tym więcej musimy zapłacić czasem, pieniędzmi itd. Myślę, że już rozumiecie. Często musimy podejmować decyzje znając tylko część prawdy. Popełniamy wtedy błędy logiczne przyjmując pewne uproszczenia, ale dzięki temu obniżamy swoje koszty i np. oszczędzamy swój czas.

Na koniec ostatni przykład. Rasizm jest błędem logicznym. Bo sądzenie, że wszyscy ludzie o jednym kolorze skóry są tacy sami jest po prostu głupie. Jednak jeżeli żyjesz w rejonie, w którym większość przestępstw jest popełnianych przez osoby z jednej rasy i powiedzmy, że idziesz wieczorem ciemną ulicą i słyszysz, że ktoś biegnie. Gdy się obracasz widzisz, że to osoba tej rasy, która popełnia najwięcej przestępstw. Co sobie pomyślisz? Jeżeli pomyślisz, że zaraz zostaniesz napadnięty to właśnie popełniłeś błąd logiczny zwany rasizmem. Na twoją obronę masz jednak fakt, że masz mało czasu.

Podsumowując sofizmat to błąd logiczny. Czasami pozwala on jednak zaoszczędzić czas. Decyzja podjęta w taki sposób ma pewne prawdopodobieństwo, że będzie dobrą decyzją. Taką decyzję często nazywa się Brzytwą Ockhama. Polega to na tym, że z możliwych wyjaśnień wybieramy najbardziej prawdopodobne i zakładamy, że jest prawdziwe. Brzytwa Ockhama jest błędem logicznym. Przykładem jest właśnie założenie, że jeżeli dana rasa popełnia najwięcej przestępstw, to osobnik tej rasy, z którym my mamy do czynienia też na pewno popełni przestępstwo.